مقدمه
پسته گیاهی نیمه گرمسیری است که با توجه به توانایی سازگاری با شرایط نامساعد محیطی نظیر شوری آب و خاک، مقاومت به خشکی، سرما، گرما، گیاه بسیار مناسبی برای مناطق کویری محسوب میشود که در خاکهای شنی و رسی کشت میشود. از نظر گیاه شناسی تاکنون حدود 62 رقم پسته در ایران شناسایی شده و مهمترین رقم آن، رقم اوحدی میباشد که حدود 62 درصد سطح زیر کشت استان کرمان را تشکیل میدهد.
پسته دارای 11 گونه است که پسته خوراکی از جنبه اقتصادی بیشترین اهمیت را در بین پسته های دیگر دارد. درکشور ما تاکنون 3 گونه از آن شناخته شده است. از اختصاصات گیاهان تیره پسته این است که برگهایی ساده یا مرکب دارند.
درخت پسته انواع مختلفی دارد که به شرح زیر می باشد:
- پسته ایرانی (Pistacia vera): یکی از معروف‌ترین و باکیفیت‌ترین با طعم و عطر خاص.
- پسته آمریکایی (Pistacia atlantica): بیشتر در کالیفرنیا کشت میشود و به تنوع و قدرت باردهی بالایش شناخته میشود.
- پسته سوری (Pistacia khinjuk): مقاوم به خشکی و شرایط سخت محیطی است.
- پستهٔ کندر (Pistacia lentiscus): بیشتر برای تولید روغن و استفاده‌های دارویی کاربرد دارد.
- پسته چینی (Pistacia chinensis): به عنوان گیاه زینتی استفاده می شود.
درختان پسته تجارتی از میوه های پاییزی هستند که طول قامت بعضی از آنها به 8 متر و قطر تاج گسترده آنها به حدود 12 متر میرسد. برگ درخت پسته اهلی بیشتر دوتایی و دارای یک جوانه در بغل هر برگ میباشد که ابتدا تمایز نیافته و سپس به جوانه گل استفاده شده و میوه های آن روی شاخه یکساله تشکیل میشوند.
درخت پسته از نظر گیاه شناسی جزو میوه های هسته داری مانند زردآلو، بادام و گیالس است که هریک از سه لایه درونی، میانی و بیرونی شامل هسته، پوست و گوشته تشکیل شده، با این تفاوت که قسمت خوراکی پسته، بادام و فندق و گردو برخالف سایرهسته دارها همان لایه درونی یعنی هسته آنهاست.
مراحل کاشت پسته | بهترین زمان کاشت نهال پسته
دانه پسته غنی از روغن (50-60) و حاوی اسیدهای چرب اشباع بویژه اسید لینولئیک و اولئیک می باشد. اسید لینولئیک بالا باعث حفظ پایداری روغن شده و تغذیه آن موجب کاهش غلظت کلسترول خون میشود رطوبت پسته بین ۳۴-۴۰ درصد میباشد که پس از پوست گیری و فرآیند خشک کردن برای نگهداری و انجام فرآیندهای بعدی رطوبت به ۵ درصد تقلیل پیدا میکند.
اکسیداسیون چربی نقش مهمی در کیفیت آجیل ها نظیر پسته داشته و این موضوع میتواند باعث گسترش طعم های نامطلوب و مضر تغییر رنگ و بافت و کاهش ماندگاری و تخریب کیفیت تغذیه ای آن شود. هر چند محققان فساد پسته را به اکسیداسیون شدید و هیدرولیز چربی های آن نسبت می دهند اما اکنون مهمترین مشکل پسته ایران از نظر خریداران میزان آفلاتوکسین بالای آن میباشد که عواملی نظیر سطح رطوبت درجه حرارت هوادهی و تخریب بوسیله ی حشرات میتواند در افزایش و یا کاهش این مشکل موثر واقع شوند
دانه پسته حاوی چربی های سالم، امگا 3، پروتئین، ویتامین ها، مواد معدنی، کلسیم، روی و آهن است. یک مشت پسته (28 گرم) حاوی 159 کالری، 8 گرم کربوهیدرات و 13 گرم چربی غیراشباع است. یعنی حاوی نزدیک به یک سوم نیاز روزانه ویتامین B6 است. ویتامین B برای تشکیل هموگلوبین و تنظیم قند خون ضروری است. سایر مواد مغذی شامل 15 درصد منگنز ، 21 درصد تیامین و همچنین 41 درصد مس و 11 درصد فسفر است.
پسته در طول سال‌های رشد و باردهی دارای مراحل مشخصی است. روند رشد و شکوفه‌دهی آن به طور کلی به شرح زیر است:
- دوره جوانه‌زنی و رشد اولیه (سال اول تا سوم):
پسته در این دوره به رشد ریشه و ساقه می‌پردازد و به تعادل میان ریشه و اندام هوایی میرسد.در این مرحله، معمولاً گلدهی و باردهی خاصی وجود ندارد.
- دوره گلدهی (سال چهارم تا پنجم):
در این سال‌ها، درخت پسته به گلدهی می‌پردازد. گل‌ها در بهار ظاهر میشوند و درختان معمولاً دارای گل‌های نر و ماده هستند. فاصله زمانی بین شکوفه‌دهی و تعیین میوه‌ها معمولاً چند هفته است.
- دوره باردهی (سال ششم به بعد):
پس از گلدهی، میوه‌گذاری آغاز میشود. پسته‌ها معمولاً از اوایل تابستان (ژوئن تا ژوئیه) به شکل میوه آغاز میشوند. میوه‌ها در تابستان به تدریج بزرگ میشوند و زمان برداشت معمولاً از اواخر شهریور تا اوایل آبان (سپتامبر تا اکتبر) است.
- دوره‌های باردهی:
باردهی درختان پسته به صورت متناوب است، به این معنی که همیشه میوه‌ها به یک میزان تولید نمی‌شوند و ممکن است یک سال باردهی بیشتری داشته باشد و سال بعد کمتر.
کاشت درخت پسته
در ایران، انواع مختلفی از درختان پسته وجود دارد که هرکدام خصوصیات و مزایای خاص خود را دارند. برخی از بهترین انواع درخت پسته در ایران عبارتند از:
- پسته اکبری:
- یکی از بهترین و معروف‌ترین انواع پسته با طعم و کیفیت عالی.
- مغز بزرگ و شکل زیبا.
- مناسب برای صادرات.
- پسته احمد آقایی:
- پسته‌ای خوش طعم و با پوست نازک.
- مغز درشت و پرچرب که بسیار مورد توجه است.
- باردهی خوبی دارد.
- پسته فندقی:
- دارای مغز کوچک‌تر و شکل فندقی.
- معمولاً برای تولید زودرس استفاده میشود.
- کیفیت خوبی دارد و اقتصادی است.
- پسته کله قوچی:
- معروف به مغز بزرگ و کیفیت خوب.
- منبع خوبی از آنتی‌اکسیدان‌ها و چربی‌های سالم.
- پسته زرند:
- از نواحی زرند کرمان و با کیفیت معروف.
- طعم خوب و باردهی مناسب.
کاشت نهال پسته نیاز به شرایط خاص آب و هوایی و خاکی دارد. بهترین آب و هوا و مناطق برای کاشت نهال پسته به شرح زیر است:
آب و هوا:
- آب و هوای خشک و نیمه‌خشک: پسته در مناطقی که بارندگی کم و تبخیر بالا دارند، به خوبی رشد میکند.
- دمای معتدل: دماهای گرم در تابستان و خنک در زمستان برای رشد پسته مناسب است. دماهای بین 20 تا 40 درجه سانتی‌گراد ایده‌آل هستند.
- سرما در زمستان: نیاز به دوره سرمایی حدود 400 تا 1000 ساعت در دماهای زیر 7 درجه سانتی‌گراد دارد.
مناطق مناسب کاشت پسته در ایران:
- کرمان: یکی از اصلی‌ترین مناطق تولید پسته در ایران؛ شرایط آب و هوایی ایده‌آل و خاک مناسب.
- سمنان: دارای آب و هوای خشک و نیمه‌خشک و خاکهای خوب برای کشت پسته.
- یزد: آب و هوای گرم و خشک، مناسب برای تولید پسته.
- خراسان رضوی: مناطق خاصی در این استان، شرایط مناسبی برای کاشت پسته دارند.
- فارس: برخی مناطق فارس نیز برای کشت پسته مناسب هستند.
خاک:
- خاکهای با زهکشی خوب: خاک باید سبک و با زهکشی مناسب باشد تا آب به راحتی تخلیه شود.
- pH خاک: pH حدود 7 تا 8.5 بهترین نتیجه را میدهد.
بهترین زمان برای کاشت نهال پسته به عوامل آب و هوایی و منطقه‌ای بستگی دارد، اما به طور کلی فروردین تا اردیبهشت (این زمان به‌خصوص برای مناطق مختلف ایران مناسب است، زیرا زمین در این زمان گرم شده و خطر سرمازدگی کمتر است) و شهریور تا آبان (کاشت در این فصل نیز میتواند مناسب باشد، البته برای مناطق سردسیر نیاز به مراقبت از نهال‌ها در برابر سرما وجود نیاز است) بسیار مناسب است.
داشت درخت پسته
درخت پسته به آب و هوای گرم و خشک احتیاج دارد. دماهای مناسب برای رشد این درخت بین 30 تا 40 درجه سانتی‌گراد میباشد. همچنین به یک دوره سرما برای شکستن خواب زمستانه خود نیاز دارد، اما دماهای زیر صفر می‌توانند به آن آسیب برسانند. این درخت معمولاً در مناطق با تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های ملایم بهترین عملکرد را دارد. درخت پسته نسبت به سایر درختان میوه، به آب کمتری نیاز دارد.
آبیاری باید به صورت منظم انجام شود، به‌ویژه در دوران رشد و قبل از برداشت میوه. استفاده از روش‌های آبیاری قطره‌ای میتواند به حفظ منابع آبی و بهینه‌سازی آب‌دهی کمک کند.
موضوع تغذیه بهینه درختان پسته از اهمیت بالایی برخوردار است و بهبود شرایط محیطی پیرامون ریشه‌ها میتواند به جذب بهتر عناصر مغذی کمک کند. مدیریت تغذیه در باغات پسته در طول فصل شامل استفاده از کودهای حیوانی (آلی) و شیمیایی است.
این کودها می‌توانند به دو دسته اصلی تقسیم شوند: کودهای آلی که به بهبود ساختار خاک و سلامت ریشه‌ها کمک می‌کنند و کودهای شیمیایی که به تأمین عناصر ضروری درختان می‌پردازند.
کوددهی درختان پسته به صورت مرحله‌ای و با توجه به نیازهای گیاه در هر فصل انجام میشود. در زیر تفکیک مدیریت کود در طول سال آورده شده است:
فصل بهار:
- اولین کوددهی (اوایل بهار):
- هدف: تولید شاخ و برگ جدید.
- نکات: استفاده از کودهایی با نیتروژن بالا (مانند NPK 20-20-20) برای تقویت رشد گیاه.
- زمان: معمولاً در اسفند تا اوایل اردیبهشت.
فصل تابستان:
- دومین کوددهی (اواسط تابستان):
- هدف: تقویت رشد پسته و تقویت گیاه.
- نکات: میتوان از کودهای متعادل یا پتاسیم‌دار استفاده کرد تا کیفیت میوه‌ها افزایش یابد.
- زمان: در تیر یا مرداد.
فصل پاییز:
- سومین کوددهی (اوایل پاییز):
- هدف: تقویت ریشه‌ها و آماده‌سازی درخت برای فصل زمستان.
- نکات: استفاده از کودهایی که حاوی فسفر و پتاسیم بالاتری هستند، به افزایش مقاومت درخت در برابر سرما کمک میکند.
- زمان: در مهر یا آبان.
فصل زمستان:
- کوددهی زمستانه (اختیاری):
- هدف: تغذیه خاک و بهبود وضعیت آن برای رشد آینده درخت پسته.
- نکات: در این مرحله میتوان از کودهای آلی یا کمپوست استفاده کرد، اگرچه این کوددهی الزامی نیست.
- زمان: در دی یا بهمن.
مراحل مختلف کوددهی در باغات پسته:
- در زمان خواب رفتن کامل درخت (پس از افتادن آخرین برگ) چالکود انجام می‌گردد.
- کوددهی بعدی محلول در آب آبیاری و یا محلول‌پاشی بسته به نیاز گیاه و رفع کمبودهای درخت در فروردین ماه و پس از بیداری درخت انجام گردد.
- محلول‌پاشی توسط کود فروت ست یک‌بار زمان متورم شدن جوانه‌ها و قبل از به خواب رفتن درخت و یک‌بار در اسفند ماه و قبل از بیداری جوانه‌ها.
- جهت جلوگیری از ریزش میوه و تغذیه و جلوگیری از رقابت میوه‌ها و ریزش میوه بعد از تشکیل میوه و دانه تسبیحی شدن، کود کامل باید به‌صورت تغذیه برگی یا آبیاری انجام گردد.
- با توجه به کمبود بعضی از عناصر، نیاز است کودهای تک‌عنصری مؤثر در رشد استفاده گردد، مثال کود ازته برای رشد رویشی بهتر و تشکیل جوانه‌ها، کود پتاسیم جهت حفظ و نگهداری میوه و جلوگیری از استرس، و کود کلسیم جهت ایجاد پوست محکم میوه، خندان شدن و شیرین‌تر شدن میوه به‌صورت محلول در آب پای درخت یا تغذیه برگی پیشنهاد می‌گردد. مخلوط کردن کود کامل شیمیایی (ازت، فسفر و پتاسیم) نیز با کود حیوانی مورد استفاده مطلوب میباشد. روش علمی و صحیح در تعیین نیاز کودی درختان پسته، استفاده از اطلاعات و نتایج تجزیه خاک، برگ و حتی میوه پسته و با توجه به کیفیت آب آبیاری تعیین می‌گردد.
میزان مصرف کودهای شیمیایی به نوع خاک، آب و هوا، رقم، میزان و کیفیت آب آبیاری و میزان عملکرد درخت بستگی دارد. تأکید میشود کود دامی مورد استفاده باید کاملاً پوسیده باشد. مناسب‌ترین شیوه مصرف کودهای آلی و شیمیایی به روش چالکود میباشد. پاشیدن کودهای حیوانی (آلی) در سطح خاک علاوه بر اینکه کارایی لازم برای ریشه‌ها را ندارد؛ باعث هدایت ریشه‌های درخت به سطح خاک شده و تبعاتی از قبیل حساسیت به خشکی، سخت شدن، رقابت با ریشه علف‌های هرز، صدمات مکانیکی و… میشود.
عمق و فاصله چاله (کانال) باید به‌نحوی باشد که کود در نزدیکی ریشه‌های مویین قرار گیرد و باعث قطعیت زیاد ریشه‌ها نگردد. بنابراین لازم است کودهای حیوانی و فسفر، پتاس، گوگرد و بخشی از کودهای ازته به روش چالکود یا کانال کود و در شیاری به عمق حداقل 41 سانتیمتر بسته به سن درخت و عرض 41 سانتیمتر در انتهای چتر سایه‌انداز درخت چال شود.
درخت پسته برای رشد بهتر و باردهی بیشتر در طول سال به انواع کودها نیاز دارد. عناصر غذایي پر مصرف درخت پسته شامل ازت، فسفر، پتاسیم، کلسیم و گوگرد می باشد. استفاده از کودهای مناسب میتواند به تأمین این عناصر و بهبود کیفیت و کمیت محصول کمک کند. در زیر به بررسی کودهای مناسب برای تأمین عناصر غذایی پرمصرف درخت پسته می پردازیم.
کود 20 (20-20-20)
کود سه بیست یا کود 20 (20-20-20) شامل نسبت های مساوی نیتروژن (N)، فسفر (P) و پتاسیم (K) میباشد. در ادامه نحوه استفاده و اهمیت این کود را برای درخت پسته بررسی می کنیم.
نیتروژن (N)برای رشد پارانشیم و برگ کاربرد دارد و به تولید برگ‌های سبز و قوی، که در فرآیند فتوسنتز و تولید انرژی برای درخت مهم هستند کمک می کند. فسفر (P)به تحریک گلدهی کمک می کند و پتاسیم (K) در بهبود کیفیت میوه ها و مقاومت درخت پسته به تنش های محیطی نقش دارد و سبب افزایش اندازه و طعم پسته می شود و مقاومت درخت پسته را در برابر بیماری افزایش می دهد.
از کود 20 (20-20-20) در دو زمان می توان استفاده کرد: بهار (قبل از گلدهی) و بعد از گلدهی. در فصل بهار برای تحریک رشد و گلدهی و در اوایل تابستان (خرداد) این کود برای کشت و تقویت باردهی پسته استفاده می شود. روش استفاده به دو صورت آبیاری و محلول پاشی انجام می شود. به صورت محلول در آب و آبیاری درختان است. استفاده از دوز مناسب (معمولاً ۱-۲ قاشق غذاخوری به ازای هر گلدان یا ۱-۲ کیلوگرم برای درختان پسته بزرگتر) یا در روش محلول پاشی در زمان گلدهی که کود را به صورت محلول روی تنه و برگ ها می پاشند. این روش به گیاه کمک می کند تا سریع تر مواد مغذی را جذب کند.
علائم کمبود فسفر در برگ درخت پسته
علائم کمبود پتاسیم در برگ درخت پسته
کود کلسیم
یکی از عناصر مهم و ضروری برای پسته عنصر کلسیم است. اگر چه این عنصر در اکثر مناطق پسته کاری به وفور یافت میشود ولیکن به جهت اثرات متقابل با سایر عناصر مثل فسفر، ی کربنات های موجود در آب آبیاری و کم تحرکی این عنصر در خاک عوارض ناشی از کمبود آن از قبیل، زوال پوسته سخت میوه پسته، ناخدانی و… بوجود میآید.
با وجود موجود بودن کلسیم در خاک و حتی برگ درختان و نشان دادن این موضوع در جواب آنالیز خاک و برگ، کمبود آن در میوه نشان داده میشود چرا که کلسیم در آوندهای چوبی و آبکش درخت تقریبا به راحتی حرکت کرده و جابجا میشود ولی در انتهای دم میوه و ابتدای میوه بدلیل پایان یافتن لوله های آوندی با کندی حرکت مواجه میشود. پس می توان با محلول پاشی با کودهای کلسیمی و پاشش مستقیم کود روی خوشه های پسته این مشکل را برطرف کرد.
علائم کمبود کلسیم در برگ درخت پسته
آیش اکتیو روی و بور
روی به عنوان یک ریزمغذی، در فرآیندهای فیزیولوژیکی مانند سنتز پروتئین و فعالیت آنزیم‌ها نقش دارد. این عنصر به بهبود رشد شاخ و برگ کمک میکند. کمبود روی میتواند منجر به زردی برگ‌ها و کاهش تولید میوه شود. بور نیز در فرایند‌های گرده‌افشانی و تشکیل میوه نقش مهمی ایفا میکند. کمبود بور میتواند منجر به ریزش میوه‌ها قبل از رسیدن شود.
با استفاده از آیش اکتیو روی و بور به راحتی می توان این مشکلات را حل کرد. زمان آیش اکتیو روی و بور قبل از گلدهی، ابتدای تشکیل میوه و پس از برداشت می باشد. برگ پاشی 2 الی 3 لیتر در هکتار (حداقل آب مورد نیاز 600 الی 1000 لیتر ) می باشد.
علائم کمبود روی و بور در برگ درخت پسته
محلول سولوپتاس
(سولفات پتاسیم) یکی از کودهای مؤثر برای درختان پسته است. این کود به دلیل دارا بودن پتاسیم و گوگرد، به تقویت رشد گیاه و بهبود کیفیت میوه کمک میکند. پتاسیم موجود در سولوپتاس موجب افزایش سایز و طعم بهتر پسته میشود و به تحمل گیاه در برابر خشکی و تنش‌های محیطی کمک می کند. همچنین سبب بهبود ساختار ریشه و افزایش جذب آب و مواد مغذی می شود.
محلول سولوپتاس یک منبع غنی از پتاسیم و گوگرد مورد نیاز گیاه است. نحوه مصرف محلول سولوپتاس معمولاً به نسبت ۲ تا ۴ کیلوگرم در ۱۰۰ لیتر آب می باشد. میتوان آن را به صورت محلول پاشی روی برگ استفاده کرد یا می توان تا ۵ کیلوگرم سولوپتاس را به ازای هر درخت، در پای درخت در خاک بریزید و سپس آن را با آب آبیاری کرد.
هیومیک اسید
کود هیومیک اسید بهترین کود برای پسته است. این ترکیب به بهبود کیفیت خاک و افزایش جذب مواد مغذی توسط ریشه کمک میکند. هیومیک اسید برای پسته سبب بهبود بافت خاک، افزایش جذب مواد مغذی، تحریک رشد ریشه و کاهش تنش های ناشی از خشکی یا آلودگی خاک می شود. نحوه مصرف هیومیک اسید به دو صورت محلول پاشی یا کود دهی خاک می باشد.
معمولاً ۱ تا ۲ کیلوگرم هیومیک اسید به ازای هر درخت در طول فصل رشد به خاک افزوده میشود و نسبت معمول برای محلول‌پاشی حدود ۱ تا ۲ درصد (یعنی ۱۰۰ تا ۲۰۰ گرم در ۱۰۰ لیتر آب) است. بهترین زمان برای استفاده از هیومیک اسید در ابتدای فصل رشد و در زمان‌های آبیاری است. هیومیک اسید را میتوان همراه با دیگر کودهای حاوی نیتروژن و فسفر به کار برد تا تأثیرات مثبت آنها افزایش یابد.
NPK+TE 20-20-20
کود NPK سه بیست محصولی عالی برای درخت پسته و حاوی مواد مغذی، ماکرو و عناصر ریز مغذی می باشد. این کود در مراحل مختلف رشد گیاه به ویژه در بهار و تابستان قابل استفاده است همچنین می توان از این کود به صورت محلول‌پاشی استفاده کرد تا جذب سریع‌تر و مؤثرتری حاصل شود.
NPK + TE 10-50-10
یک منبع غنی از فسفر قابل جذب و درصدهلی مناسب از نیتروژن و پتاسیم است. جزو کود بهاره پسته و کود تابستانه پسته است. این کود حاوی 10 درصد نیتروژن، 50 درصد فسفر و 10 درصد پتاسیم می باشد. بهترین زمان برای استفاده از NPK + TE 10-50-10 در زمان شروع جوانه زنی و گلدهی درختان پسته است و جزو کودهایی است که در فصل رشد (بهار و تابستان) استفاده می شود. افزودن عناصر کم مصرف مانند آهن، روی، مس و منگنز به این کود باعث بهبود کلی رشد درخت و افزایش کیفیت پسته میشود.
البته روش های کوددهی ذکر شده به درختان پسته هر کدام دارای معایب و مزایایی می باشد. روش کوددهی شیمیایی نسبت به سایر روش ها مقرون به صرفه تر است و می توان مقدار کود را بر اساس نیاز گیاه استفاده کرد و به سرعت در خاک حل می شوند اما دارای معایبی نیز هستند از جمله اینکه استفاده مکرر از آن ها می تواند سبب تخریب ساختار خاک و کاهش تنوع میکروبی آن شود.
همچنین منجر به آلودگی آب های زیر زمینی می شود. روش کوددهی آلی کمتر باعث آلودگی محیط زیست می شود و اثرات کودهای آلی مدت زمان طولانی تری باقی می ماند همچنین این روش به ساختار خاک کمک می کند اما معایب این روش شامل زمان بر بودن و سخت بودن تعیین مقدار دقیق مواد مغذی در کودهای آلی است.
در روش کوددهی محلول میتوان در زمان های حساس به سرعت مواد غذایی را به درخت پسته رساند اما گاهی اوقات نیاز به تجهیزات خاص برای آماده سازی دارد و این موضوع ممکن است روی هزینه های تولید و کاربرد تاثیرگذار باشد. در روش کوددهی ریشه ای هم ریشه ها مستقیما مواد مغذی را جذب می کنند و به همین دلیل این روش اثرات سریع تری می تواند داشته باشد اما در این روش امکان آسیب به ریشه درخت پسته وجود دارد و ممکن است درخت پسته به شدت به کود وابسته شود و رشد طبیعی آن مختل شود. ترکیب روش های کوددهی با توجه به نیازهای خاص درخت پسته می تواند باعث حداکثر باروری باغات پسته شود.
بیماری های اصلی درخت پسته
در جهان بیش از 30 بیماری مهم برای پسته گزارش شده است که در بین آن ها بیماری های خاکزاد، مخصوصا سه بیماری گموز، پژمردگی ورتیسیلیومی و گره ای شدن ریشه درخت پسته در اثر نماتد، مهم ترین بیماری های پسته در جهان هستند.
بیماری گموز ریشه درخت پسته
بیماری پوسیدگی طوقه هر ساله تعدادی از درختان پسته بارور و غیربارور بر اثر ابتلا به این بیماری از بین میروند.
علائم بیماری
علائم این بیماری با توجه به سن درخت فرق میکند. درختان جوان که آلودگی شدید دارند، سریع خشک میشوند. در حالی که در درختان مسن کاهش برگ، خشکیدگـی سرشاخه ها و نهایتاً خشک شدن کامل درخت صورت میگیرد و درختان در یک ردیف یکی پس از دیگری مبتلا و سبز خشک میشوند.
در درختان بیمار شده درسطح یا شکافهای پوست درخت در محل طوقه یا حدود 20 یا 50 سانتیمتر بالای سطح خاك صمغ دیده میشود. چنانچه پوست قسمت آلوده برداشته شود شیره سفید رنگی به بیرون تراوش میشود که در مجاورت هوا سریعاً به رنگ قهوهای تا سیاه درمی آید.
روش مبارزه
انتقال این قارچ خاكزاد با جابجایی نهال، از طریق خاك و آب آلوده انجام می شود و فراهم شدن آب آزاد در خاك و با زهکش نامناسب به سرعت تکثیر و انتشار مییابد. بنابراین بهترین روش مبارزه با این بیماری رعایت موارد پیشگیری به شرح زیر میباشد:
کنار زدن خاك اطراف طوقه درخت تا ناحیه انشعاب ریشه های اصلی و دور نگه داشتن آب از طوقه درختان به گونهای که طوقه و تنه در معرض هوا قرار گیرند و همواره خشک باشند. حذف و ریشه کنـی درختان خشک شـده، آبیاری جداگانه قسمتهای آلوده و استفـاده از کانالهای غیر خاکی و انتقال آب سالم به درختان.
استفاده از نهال های سالم و عاری از بیماری.
برداشتن بافت های آلوده و سپس ضدعفونی با قارچ کش های موثر باعث طولانی شدن عمر درختان و کاهش امکان انتقال بیماری می شود.
بیماری خشکیدگی سرشاخه های پسته
این بیماری موجب خشک شدن سرشاخه و شاخه ها میشـود کـه کم و بیش در اغلـب باغهای پسته ایران وجود دارد. سرخشکیدگی درختان پسته که عمده شوری آب عامل آن است در شرایطی که شوری وجود دارد شاخه از محل تاج شروع به خشک شدن میکند. علاوه بر این سرشاخه ها ممکن است به علت عواملی مانند نامناسب بودن بافت خاك، فقر مواد غذایی، کمبود آب، شوری خاك و آب، وجود نماتد مولد غده ریشه ایجاد شود.
خسارت
در بعضی درختان قسمت هایی از شاخه به خصوص از محل قطع سرشاخه به رنگ تیره در آمده و کمی فرورفتگی پیدا میکند. که به علت اختلاف رنگ از قسمتهای سالم شاخه به راحتی قابل تشخیص اسـت. پیشرفت این عارضه، گاهی همراه با ایجاد صمغ بر روی شاخه میباشد. پوست و چوب شاخه ها به رنگ تیره در می آید و شاخه های مبتلا به تدریج می خشکد.
مبارزه
در حال حاضر جهت جلوگیری از پیشرفت بیماری، اقداماتی نظیر اصلاح بافت خاك، تقویت درختان، آبیاری به موقع و هرس صحیح پیشنهاد می گردد.
زمان و نحوه هرس کردن درخت پسته
هرس پسته شامل هرس تنک شاخه، هرس سربرداری و حذف پاجوش ها می باشد.
هرس تنک شاخه
در این روش هدف اصلی کاهش تعداد شاخه های فرعی درجه دوم و سوم میباشد. معمولاً به منظور کاهش سال آوری، تعداد شاخه های میوه دهنده پسته را قبل از سال پر بار به حدود نصف تا دو سوم کاهش میدهند که این عملیات باعث تقویت شاخه ها، جوانه ها و خوشه های گل باقیمانده میشود. این عملیات باید در دوره خواب زمستانه محصول انجام شود.
هرس سربرداری
هدف اصلی هرس سربرداری جلوگیری از رشد بیش از حد جوانه های انتهایی و تقویت رشد جوانه هـای کناری می باشد. سربرداری شاخه باعـث افزایش شاخه هـای جانبی، افزایش سطح میوه- دهی، کاهش ارتفاع درخت شده که همه بر روی تشکیل جوانه گل تأثیر زیادی دارد.. هرس شاخه های مزاحم، خشک و آلوده، قطع شاخه هایی که در مسیر حرکت ادوات کشاورزی رشد مینمایند یا دارای رشد رو به پایین، درهم و افقی هستند الزامی است، زیرا تشکیل میوه روی چنین شاخه هایی معمولاً ریزش محصول، تماس با زمین و آلودگی های قارچی را به دنبال دارد. از بین بردن شاخه های خشک و آلوده نیز روی سلامتی و جلوگیری از شیوع و گسترش نقطه های شروع آلودگی مؤثر میباشد.
هرس پاجوش ها
هرس کردن پا جوش که دارای رشد عمودی هستند و نیز تنه جوش هایی که از شاخه های اسکلتی اولیه ایجاد میشوند و بر روی نفوذ نور به درون تاج اثر منفی دارند، الزامی است.
برداشت پسته
برداشت پسته یکی از مراحل مهم در فرآیند تولید پسته است که به عوامل متعددی بستگی دارد. معمولاً زمان برداشت پسته در کشورهایی مانند ایران بین اواخر مرداد تا اوایل مهر ماه است. این زمان به نوع رقم پسته و شرایط آب و هوایی منطقه بستگی دارد. برای تعیین زمان مناسب برداشت، کشاورزان به چندین نشانه کلیدی توجه می کنند. یکی از نشانه‌های اصلی برای برداشت پسته، تغییر رنگ و شکل پوست آن است.
هنگامی که پوست سبز و نازک پسته شروع به ترک خوردن میکند یعنی زمان برداشت آن فرا رسیده است. رنگ مغز پسته هم در زمان برداشت قهوه ای مایل به زرد می شود. در این مرحله کیفیت مغز پسته به بالاترین سطح خود می رسد. شرایط آب و هوایی نیز نقش بسیار مهمی در زمان برداشت پسته دارد. برداشت پسته در روزهای خشک و آفتابی بهترین نتیجه را خواهد داشت.
این شرایط باعث میشود تا رطوبت در پسته کاهش یابد و از مشکلاتی مانند قارچ و کپک جلوگیری شود اما برداشت زودهنگام میتواند به کاهش کیفیت و طعم پسته منجر شود. بنابراین، توجه به زمان و شرایط مناسب برای برداشته پسته بسیار مهم است. برای برداشت پسته، کشاورزان معمولاً از روش‌های دستی یا ماشین‌آلات برداشت استفاده می‌کنند.
این کار باید با دقت و حوصله انجام شود تا آسیب کمتری به درخت پسته وارد آید. پس از برداشت، پسته‌ها باید سریعاً به محلی خشک و خنک منتقل شوند تا فاسد نشوند.
نشانه های میوه رسیده و نارس
برای تشخیص پسته رسیده و نارس چندین روش وجود دارد که به کشاورزان کمک می کند تا دقیق تر متوجه زمان برداشت شوند. رنگ پوست در پسته رسیده سبز مایل به زرد یا قهوه ای است که نشان دهنده ی رسیده بودن پسته می باشد اما در پسته نارس رنگ پوست سبز تیره است. پسته های رسیده معمولا ترک هایی در پوست خود دارند که نشان می دهد مغز پسته کاملا رسیده است اما در پسته نارس این ترک های پوستی وجود ندارد. پسته های رسیده به راحتی از درخت جدا می شوند اما پسته های نارس برای برداشت نیاز به فشار زیادی دارند.
شیوه برداشت
پس از رسیدن پسته باید به سرعت عملیات برداشت آغاز شود زیرا پسته ها زود فاسد می شوند. برداشت معمولا توسط نیروی کارگری یا دستگاه برداشت پسته استفاده می شود. گاهی اوقات به دلیل شرایط خاص رشد درخت پسته یا عدم انجام هرس مناسب امکان برداشت پسته با دستگاه وجود ندارد. برای برداشته پسته کارگر دور تا دور زیر درخت را پارچه ای می کشد تا تمام سطح زیر درخت پوشیده شود سپس خوشه های پسته را از محل دم با فشار کمی جدا می کنند و در پارچه می ریزند.
در برداشت به وسیله کارگران احتمال آسیب به میوه ها و شاخه های درخت پسته کاهش می یابد و می توان پسته های نارس را تشخیص داد و اما این روش بسیار وقت گیر است و به دلیل پرداخت حقوق کارگران هزینه های برداشت افزایش می یابد. اما در روش برداشت ماشینی به دلیل کاهش نیاز به کارگر هزینه های برداشت پسته به شکل قابل توجهی کاهش می یابد اما احتمال آسیب به میوه یا درخت پسته وجود دارد و نگهداری ماشین برداشت پسته نیز می تواند هزینه بر باشد.