راهنمای جامع کشت برنج: از بذر تا برداشت با استفاده از کودهای موثر

کودهای موثر برای هر مرحله از رشد برنج

در کشت برنج، تامین مناسب و به‌ موقع مواد غذایی مورد نیاز گیاه، یکی از عوامل اصلی افزایش عملکرد، بهبود کیفیت محصول و حفظ پایداری خاک محسوب می‌شود. انتخاب نوع کود و زمان مصرف آن باید بر اساس نیاز گیاه در هر مرحله رشدی و شرایط خاک انجام شود. کودها را می‌توان به سه دسته کلی کودهای شیمیایی، آلی و مایع تقسیم‌بندی نمود. برای رسیدن به عملکرد بالا در کشت برنج، باید با شناخت دقیق مراحل رشد گیاه، از ترکیبی هوشمندانه از کودهای شیمیایی، آلی و مایع استفاده کرد. کودهای شیمیایی برای تامین سریع عناصر غذایی، کودهای آلی برای بهبود پایداری و سلامت خاک و کودهای مایع برای پاسخ‌دهی سریع به کمبودها ضروری هستند. در ادامه، به بررسی هر یک از این کودها و نقش آن‌ها در مراحل مختلف رشد برنج می‌پردازیم.

کودهای شیمیایی

کودهای شیمیایی در کشت برنج نقش بسیار مهمی در تامین عناصر غذایی ضروری برای رشد و افزایش عملکرد این محصول استراتژیک دارند. سه عنصر اصلی مورد نیاز برنج شامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند که معمولا به صورت ترکیبی در قالب کودهای NPK یا به صورت جداگانه در خاک استفاده می‌شوند. 

کود سه بیست (20-20-20)  که شامل  میزان مساوی از عناصر نیتروژن ، فصفر و پتاسیم است .

کود 10-50-10 که یک منبع غنی از فسفر قابل جذب و درصدهای مناسب از نیتروژن و پتاسیم است.

کود 36-12-12 (NPK+TE 12-12-36) که به عنوان یک منبع غنی از پتاسیم قابل جذب و درصدهای مناسب از نیتروژن و فسفر شناخته می‌شود.

کود 5-5-40 (NPK + TE 40-5-5) که یک منبع غنی از نیتروژن قابل جذب و درصدهای مناسب از فسفر و پتاسیم است.

• نیتروژن مهم‌ت-رین عنصر در رشد رویشی برنج است و باعث افزایش تولید برگ، پنجه‌زنی و رشد سریع گیاه می‌شود. این عنصر معمولا به‌صورت اوره یا نیترات آمونیو-م در مراحل مختلف رشد مصرف می‌شود. (بهترین کود نیتروژن برای برنج)
• فسفر باعث تقویت ریشه‌زایی، رشد اولیه و تسریع در بلوغ گیاه می‌شود. کودهای فسفاته مانند دی‌آمونیوم فسفات یا سوپرفسفات تریپل معمولا پیش از کاشت یا هنگام آماده‌سازی زمین استفاده می‌شوند. (بهترین کود فسفر برای برنج)
• پتاسیم در بهبود مقاومت گیاه در برابر بیماری‌ها، افزایش کیفیت دانه، پر شدن خوشه و تحمل خشکی موثر است. برای این منظور از کودهایی مانند سولفات پتاسیم یا کلرید پتاسیم استفاده می‌شود. (بهترین کود پتاسیم برای برنج)

کودهای آلی

کودهای آلی از منابع طبیعی مانند فضولات حیوانی، کمپوست، بقایای گیاهی و کودهای سبز تهیه می‌شوند. این کودها باعث بهبود ساختار خاک، افزایش فعالیت میکروبی و نگهداری بهتر آب و مواد مغذی می‌شوند.

• افزودن کود دامی پوسیده یا کمپوست قبل از کاشت یا در زمان آماده‌سازی زمین، موجب افزایش مواد آلی و حاصلخیزی خاک می‌شود.
• در دوره رشد، ترکیب کودهای آلی با شیمیایی برای کاهش مصرف کودهای شیمیایی و تغذیه پایدار گیاه موثر است.
• از کودهای سبز مانند شبدر یا ماشک پیش از نشاکاری و به منظور بهبود ازت خاک استفاده می‌شود.

کودهای مایع

کودهای مایع از جمله روش‌های نوین تغذیه‌ای هستند که به‌ صورت محلول پاشی یا تزریق به خاک استفاده می‌شوند و جذب سریع‌تری نسبت به کودهای جامد دارند. این کودها برای اصلاح و رفع سریع کمبودهای گیاه یا تحریک رشد در مراحل خاص بسیار موثر هستند و از هدررفت کود به خصوص در خاک‌های سنگین و باتلاقی جلوگیری می‌کند.

• در مرحله نشا، محلول‌پاشی با کودهای دارای نیتروژن و آمینواسیدها برای کاهش تنش و افزایش رشد اولیه انجام می‌شود.
• در مرحله پنجه‌زنی و رشد رویشی، محلول‌پاشی با استفاده از کودهای نیتروژنه مایع یا ترکیبات شامل روی و منگنز انجام می‌شود.
• در مرحله گلدهی و دانه‌بندی، کودهای مایع حاوی پتاسیم و بور برای بهبود تشکیل و پر شدن دانه استفاده می‌شوند.

روش‌های کوددهی در مراحل مختلف کشت

کوددهی موثر در کشت برنج علاوه بر اینکه به انتخاب نوع مناسب کود بستگی دارد، روش کاربرد آن نیز از اهمیت زیادی برخوردار است. روش کوددهی می‌تواند بر جذب مواد مغذی، کارایی مصرف کود، هزینه‌های تولید و حتی سلامت خاک تاثیر مستقیم بگذارد. در کشت برنج، با توجه به نوع کشت (نشایی یا مستقیم)، شرایط خاک، منابع در دسترس، میزان آب و نوع کود، از روش‌های مختلفی برای کوددهی استفاده می‌شود. استفاده ترکیبی از این روش‌ها در مراحل مختلف رشد برنج می‌تواند باعث افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و تولید محصولی با کیفیت بالاتر شود. در ادامه، سه روش اصلی کوددهی در کشت برنج (پخش سطحی، کوددهی همراه با آبیاری، و روش مستقیم) را با جزئیات بررسی می‌کنیم.

روش پخش سطحی (Broadcasting)

در این روش، کود به‌ صورت دستی یا با استفاده از ماشین چه قبل از کاشت، چه بعد از نشاکاری یا در طول رشد گیاه، روی سطح زمین یا سطح آب پخش می‌شود.

• پیش از نشاکاری (پیش‌کاشت) کودهای پایه مانند فسفر، پتاسیم و بخشی از نیتروژن روی خاک پخش و سپس با خاک مخلوط می‌شوند.
• پس از نشاکاری (سرک) کودهای نیتروژنه به صورت سرک در چند نوبت روی سطح زمین یا سطح آب پخش می‌شوند.

این روش ساده و بدون نیاز به تجهیزات پیچیده انجام شده و برای زمین‌های هموار و باتلاقی مناسب است.

روش کوددهی همراه با آبیاری (Fertigation)

در این روش، کودهای محلول در آب از طریق سیستم آبیاری به گیاه داده می‌شود. این روش در کشت‌های مستقیم (بذر در زمین اصلی) یا سامانه‌های مدرن آبیاری مانند سیستم قطره‌ای یا بارانی کاربرد بیشتری دارد. اما در شرایطی (مثلا از طریق ورود آب از کانال‌های آبیاری همراه با کود محلول) می‌توان آن را در کشت برنج سنتی نیز اجرا کرد.

در این روش، جذب کودها سریع‌تر اتفاق می‌افتد. زیرا عناصر مستقیما به ریشه می‌رسند. همچنین هدفمند بودن تغذیه موجب کاهش اتلاف کود می‌شود و قابلیت تنظیم دقیق دوز کود با توجه به مرحله رشد گیاه وجود دارد.

روش مستقیم (Placement)

در این روش، چه در زمان کاشت و چه پس از آن، کود مستقیما در نزدیکی ریشه یا در خطوط کاشت قرار داده می‌شود. این روش به دو شکل عمیق و موضعی اجرا می‌شود.

در روش کوددهی عمیق، کود در عمق ۷ الی ۱۰ سانتی‌متری خاک قرار داده می‌شود. اما در روش کوددهی موضعی، کود در نزدیکی بوته یا ردیف کشت قرار داده می‌شود.

کوددهی برنج با روش مستقیم موجب افزایش کارایی جذب نیتروژن، کاهش رشد علف‌های هرز و کاهش اتلاف ناشی از تبخیر و شستشو می‌شود. همچنین برای خاک‌هایی با قابلیت نگهداری پایین مواد مغذی نیز مناسب است.